Éin for alle – alle for éin

FN er ein global internasjonal organisasjon som vart etablert i 1945. Per 2022 har FN 193 medlemsland. Med nokre få unntak, som Vatikanstaten i Roma, er alle suverene statar i verda medlem. FN har hovudkontor i New York i USA. Noko av det toppleiarane i medlemslanda gjer kvart år, er å  møtast i FN-bygningen for å diskutere, kritisere kvarandre, eller prøve å bli samde om kva reglar som skal gjelde i internasjonal politikk. For å utrette noko må medlemslanda stå samla. Og med så mange ulike land er det ikkje alltid så enkelt.

Samarbeid for ei tryggare verd

Verda kan sjå dyster ut i våre dagar, men det finst håp i alt det humanitære og fredsbevarande arbeidet som blir gjort over heile verda.

Fredeleg konflikthandtering

Alle medlemsstatane skal følgje forpliktingane og støtte arbeidet til FN. Medlemsstatane er dermed forplikta til å prøve å løyse internasjonale usemjer gjennom fredelege middel og utan å krenkje internasjonal fred, tryggleik eller folkeretten.

Medlemmar av  Tryggingsrådet

Dersom land ikkje klarer å løyse konfliktar med fredelege middel på eiga hand, kan dei spørje Tryggingsrådet om hjelp. 15 land er medlemmar av FNs tryggingsråd. Frankrike, Kina, Russland, Storbritannia og USA er faste medlemmar. Dei ti resterande medlemmane blir valde av FNs generalforsamling for to år om gongen.

Ikkje alltid fleirtalet som bestemmer

Kvar medlem av Tryggingsrådet har éi stemme. Det trengst eit fleirtal på ni stemmer for å fatte eit vedtak, men kvar av dei fem faste medlemmane kan stemme imot. Dei har noko vi kallar vetorett. Dei kan dermed hindre at vedtak blir godkjende. Det vil seie at Russland kan leggje ned veto og forhindre at Tryggingsrådet kan gjere noko med krigen i Ukraina. Noreg og andre land meiner at denne vetoretten bør bli reforhandla. Eitt vetoland bør ikkje kunne stanse hovudoppgåva til Tryggingsrådet: å halde ved like fred og tryggleik.

Vetorett og brot på folkeretten

I krigen mellom Russland og Ukraina har Russland lagt ned veto mot innblanding av FN. Derfor kan ikkje FN offentleg gå ut med ei fordømming av handlingane eller gå til væpna angrep for å skape fred. I 2003 prøvde USAs utanriksminister Colin Powell å overtyde resten av FNs tryggingsråd om at Irak produserte atomvåpen, og at USA derfor måtte gå til krig mot Irak. Avgjerda om å gå til krig mot Irak vart aldri vedteken i Tryggingsrådet, men USA gjekk til krig likevel. Powell var heilt sikker på at USA gjorde verda ei stor teneste, men bevisa dei sat på, var feil. Krigen var derfor eit brot med folkeretten.

Nye land i FN må bli godkjende

I tillegg til arbeidet for fred og tryggleik har Tryggingsrådet oppgåva med å foreslå ny generalsekretær. Det er eit anna namn på FNs øvste leiar.  Generalforsamlinga tar det formelle valet. Nye medlemsland må og bli godkjende av Tryggingsrådet, før rådet anbefaler dei vidare til Generalforsamlinga, som stemmer over det.

Fredsbevarande styrkar

FN har oppretta fleire enn 70 fredsbevarande operasjonar. Det vil seie at dei har sendt fredsbevarande styrkar under FN-flagg for å bevare eller gjenopprette fred og stabilitet i mange ulike land.

Naud og fattigdom kan motverke fred

FN meiner at årsakene til krigen kan finnast i økonomiske og sosiale motsetningar. Fattigdom og naud er ofte ei årsak til konflikt. FN jobbar derfor mykje med å skape gode samfunnsforhold og betre levekår for alle. Og FNs høgkommissær for flyktningar gjer et viktig arbeid med å hjelpe og støtte flyktningar.

FNs berekraftsmål

I 2015 vart FNs berekraftsmål vedtekne av Generalforsamlinga. Berekraftsmåla består av 17 hovudmål og 169 delmål for kamp mot fattigdom og  klimaendringar, og kamp for ei  berekraftig sosial og økonomisk utvikling. I 2030 er målet at mykje av dette arbeidet er fullført.

Klimaendringar

FN arbeider òg for å kjempe mot klimaendringane. Dei bidrar til at statar forhandlar klimaavtalar, som til dømes Kyotoavtalen frå 1997 og Parisavtalen frå 2015. FNs klimapanel (IPCC) består av forskarar frå heile verda som skriv rapportar som gir grunnlag for mykje av klimadebattane og klimapolitikken som blir ført internasjonalt.

Menneskerettar

Verdserklæringa om menneskerettar vart til gjennom FN i 1948. FN etterforskar brot på menneskerettane og søker i størst mogleg grad fredelege løysingar. Med kraftige brot på menneskerettane kan dei ansvarlege måtte møte i den internasjonale domstolen og bli straffa.