Ytringsfridom – kan vi seia kva vi vil?

Ytringsfridommen gir oss retten til å seia kva vi meiner. Men kan vi seia akkurat kva vi vil?

Accessibility icon Ytringsfridom – kan vi seia kva vi vil?

Kva er ytringsfridom?

Tenk viss du ikkje fekk lov til å seia det du meiner i klassen. At du kunne bli straffa viss du la ut noko du synest var viktig på sosiale medium. Tenk om nyheitene var sensurerte av staten.

I Noreg er ikkje dette eit stort problem, sidan Noreg er eit fullt demokrati som tar godt vare på ytringsfridommen til borgarane.

Ytringsfridom er retten du har til å:

  • Ytra, eller seia, meininga di – så lenge ho ikkje er hatefull eller diskriminerande (å behandla nokon dårlegare enn andre)
  • Ta imot og gi informasjon

Forklaring

 

Vegen til ytringsfridom

Vi har ikkje alltid hatt retten til å seia kva vi vil. Ideen om ytringsfridom kjem frå opplysningstida (1700-talet), men først etter 2. verdenskrigen blei ytringsfridommen sett på som ein grunnleggande menneskerett.

I 1948 blei FNs verdserklæring om menneskerettar godkjend, og artikkelen om ytringsfridom var sentral. Denne erklæringa blir støtta av heile verda.

Artikkel 19

«Alle skal ha meinings- og ytringsfridom. Denne retten gjeld fridom til å ha meiningar utan innblanding, til å søkje, ta imot og gjere kjent opplysningar og idear gjennom alle dei informasjonskanalar som finst, og på tvers av alle grenser.»

Før verdserklæringa om menneskerettar var ytringsfridommen avgrensa. Journalistar, aktivistar og politikarar blei ofte sensurerte viss dei kritiserte reglar eller regjeringa.

I Nazi-Tyskland blei forfattarar og journalistar som kritiserte nazismen, plasserte i konsentrasjonsleirar (fangeleirar for spesielle grupper menneske).

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Er ytringsfridommen trua?

I mange land blir politikarar og journalistar fordi dei kritiserer regjeringa. Russland er eit eksempel på eit land som har blitt kritisert av menneskerettsorganisasjonar for å driva sensur og for å ha ein politikk som avgrensar folk sin rett til å ytra seg.

2012 kom Russland med ei antipropagandalov som hindrar folk og medium i å snakka om homofile. Samtidig har fleire journalistar frå Russland blitt trua fordi dei har kritisert president Vladimir Putin. Miljøaktivisten Greta Thunberg har også opplevd truslar for det ho seier om klimaendringane.

Je suis Charlie

Også i Vest-Europa blir ytringsfridommen trua. Her er det ikkje snakk om statleg sensur, men truslar frå politiske eller religiøse grupper som vil skremma folk til å ikkje seia det dei meiner.

I 2015 blei tolv menneske, blant desse journalistar, drepne i Paris fordi dei hadde publisert karikaturteikningar (vitseteikningar) av profeten Muhammed i avisa Charlie Hebdo. I sosiale medium voks #jesuischarlie fram som ein måte å visa at ein tok avstand frå desse hendingane.

Kvar går grensa?

Kvar går grensa for kva ein kan seia? Dette er eit vanskeleg spørsmål. Norsk lov forsvarer ytringsfridommen og set grenser for hatefulle ytringar. Hatkriminalitet er handlingar som blir gjort baserte på hat. Det kan vera urettferdig behandling på grunn av legning, etnisitet, religion eller liknande. Det kan også vera det å publisera ei hatefull eller truande melding på sosiale medium, eller å oppfordra til å skada eller diskriminera menneske som høyrer til visse menneskegrupper.

Hatefulle ytringar – Straffelova § 185

«Med bot eller fengsel inntil 3 år straffes den som forsettlig eller grovt uaktsomt offentlig setter frem en diskriminerende eller hatefull ytring. Som ytring regnes også bruk av symboler. Den som i andres nærvær forsettlig eller grovt uaktsomt fremsetter en slik ytring overfor en som rammes av denne, jf. annet ledd, straffes med bot eller fengsel inntil 1 år. 
Med diskriminerende eller hatefull ytring menes det å true eller forhåne noen, eller fremme hat, forfølgelse eller ringeakt overfor noen på grunn av deres 
a) hudfarge eller nasjonale eller etniske opprinnelse, 
b) religion eller livssyn, 
c) homofile orientering, eller 
d) nedsatte funksjonsevne.» 

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Religiøst hat og koranbrenning – eit dilemma

Då den dansk-svenske Rasmus Paludan brende ein koran utanfor den tyrkiske ambassaden i Stockholm, vart muslimar over heile verda rasande.

Er koranbrenning religiøst hat og ei handling som bør forbydast, eller er dette innanfor ytringsfridommen? Dette er vanskeleg å svara på. Det er eit dilemma.

I FN meiner mange at det å øydeleggja religiøse bøker, spesielt å brenna Koranen, er veldig gale. Dette er ei ulovleg handling, ikkje ein måte å uttrykkja meiningar på.

Andre meiner at det å brenna ei bok avgrensar ytringsfridommen til dei som skreiv boka. Viss du ikkje liker det som står i ei bok, kan du snakka om kva du ikkje liker, men ikkje brenna boka.

I Sverige meiner dei at ein kan seia kva ein vil, same kven som blir såra eller krenkte. Dette er ytringsfridom.

Politiet i Sverige har prøvd å stoppa aksjonar der folk vil brenna koranen, men svenska domstolar har likevel gitt folk lov. Dei seier det er ein del av ytringsfridommen.

Det er ikkje forbode å brenna ei bok i Noreg, sjølv om ho er viktig og heilag for andre. Likevel har ikkje politiet gitt folk lov til dette. Dei er farleg for «tryggleiken».

I Finland er det ikkje lov å seia eller gjera noko som er støytande eller truande for andre trussamfunn. Brot på religiøs fred er ei straffbar handling. Då er også koranbrenning forbode.

 

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Korleis kan vi forsvara ytringsfridommen?

Det er fleire måtar å forsvara og styrka ytringsfridommen på. Først og fremst bør leiarane i alle land jobba saman, slik at fleire land respekterer dei ulike menneskerettslovene.

Eit anna tiltak er å passa på så journalistar alltid kan informera om vanskelege saker, utan at dei blir trua. Journalistar som ikkje blir sensurerte av staten eller store selskap, er grunnleggande for informasjonsfridommen vår.

I tillegg er det viktig å verna om ytringsfridommen ved å melda hatefulle ytringar, og aktivt jobba mot misbruk av ytringsfridommen.

Kjelder:

  • Faktisk.no (31.08.2020): SIAN brente ikke Koranen på demonstrasjonen i Oslo i helgen. https://www.faktisk.no/artikler/26l/sian-brente-ikke-koranen-pa-demonstrasjonen-i-oslo-i-helgen

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. NRK
    4. FN
    5. Getty Images
    6. Sébastien Amiet (CC BY 2.0) 
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images