Sunt = sant?

Å gjera sunne og gode val i matbutikken er ikkje lett. Det er mange produkt som gir seg ut for å vere bra for oss, men ein skal ikkje tru alt ein les.

Accessibility icon Sunt = sant?

Svolten! 

Du står i butikken, magen rumlar, og du må ha noko NO. Du veit at du burde ete noko som held deg gåande i meir enn eit kvarter. Derfor er skulebrødet avvist, sjølv om du får vatn i munnen berre av synet. Du får stadig høyre at du må ete sunt, slik at kroppen kan yte best mogleg på skulen og på fritida. Så kva skal du velje?

En liten gutt som skal bestemme seg for et eple, eller en cupcake
En liten gutt som skal bestemme seg for et eple, eller en cupcake

Sunn mat? 

Gode råd har vi i alle fall nok av. Eit søk på nettet på «sunn mat» gir nesten 14 millionar treff. Og i butikkane finst det haugevis med produkt som forsikrar at dei er sunne og bra for deg. Men er denne maten så sunn som dei påstår?

Utvalg av friske grønnsaker på en bakgrunn av tre
Utvalg av friske grønnsaker på en bakgrunn av tre

Ikkje alt sunt er sant 

Undersøkingar viser at mange synest det er vanskeleg å vite kva matvarer som faktisk er sunne. Pakken er som regel freistande, men han står ikkje alltid i stil med innhaldet. Ei matvare kan ha eit namn og eit bilde på pakken som gjer at vi trur at vi tek eit «rett val».

I dei seinare åra har folk i matindustrien vore litt vel oppfinnsame når dei har kasta seg på sunnheitsbølga. Dei har selt «sunne produkt» som viser seg å ikkje  vere særleg sunne likevel. Det er eit problem over heile verda, og det blir kalla for «healthwashing» eller sunnvasking. Her får du nokre døme …

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
En kvinne sett bakfra som ser på en hylle med masse matvarer i butikken
En kvinne sett bakfra som ser på en hylle med masse matvarer i butikken

Frukostblandingar 

Granola og müsli har ofte bilde av store bær på pakken. Det er for å freiste dei som er opptekne av å ete sunt. Men sanninga er at produkta ofte berre inneheld 1–2 prosent bær.

Mange frukostblandingar blir påstått å innehalde mykje fiber og fullkorn som er sunt, men dei kan òg innehalde veldig mykje sukker. Havregryn har til samanlikning ganske lite sukker.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Mange skåler med forskjellige frokostblandinger
Mange skåler med forskjellige frokostblandinger

Jus og smudi 

Fleire jusar og smudiar i butikkane kan villeie deg som forbrukar, først og fremst fordi dei kan gi deg feil inntrykk av kva dei inneheld. Frukt- og bærsortar som blir oppfatta som meir eksklusive og sunnare, blir framheva og blir nemnde i namnet. Dette sjølv om det er mykje mindre av desse frukttypane og bærsortane i drikkane enn det er av anna frukt. Fleire av fruktdrikkane inneheld mest eplejuice.

Frukt og grønnsakssmoothier
Frukt og grønnsakssmoothier

Kjeks 

Mange typar kjeks med fullkorn verkar sunne, men dei kan òg innehalde mykje sukker og feitt. Vêr spesielt merksam på sunnvasking av slike produkt.

Kjeks med tranebær
Kjeks med tranebær

Snacks 

Ei undersøking av snacks og potetgull som er merkte med «mindre feitt» på framsida, viste at alle saman inneheldt nesten dobbelt så mykje eller meir salt enn ein vanleg chips-type. Fleire av dei inneheldt òg meir sukker. Chips av til dømes linsemjøl gjer at proteininnhaldet blir høgare, men det har lite å seie fordi dei framleis inneheld mykje salt og sukker.

Et stort utvalg med salte snacks i ulike skåler på et bord
Et stort utvalg med salte snacks i ulike skåler på et bord

Salat 

Det finst mange typar ferdigpakka salat i butikkane. Det viser seg at fleire av desse inneheld fint lite salat og grønsaker, og ganske mykje energi eller det vi kallar kaloriar.

Mange tenkjer at salat uansett er sunt, men det kan vere lurt å sjå på næringsinnhaldet i ein salat. Det er nemleg store forskjellar på dei. Det betyr ikkje at alle slike er usunne, men dei er kanskje ikkje så sunne som dei gir seg ut for å vere.

Blandet salat i en plastboks
Blandet salat i en plastboks

Kva betyr «30 prosent mindre sukker*»?  

Dette står gjerne på yoghurtar som ønskjer å verke som eit sunt alternativ. I lita skrift står det: «Samanlikna med gjennomsnittleg sukkerinnhald i fruktyoghurtar med tilsett sukker.» Altså har den 30 prosent mindre sukker enn ein typisk vanleg yoghurt. Då er yoghurten sunnare enn dei søtaste yoghurtane, men han kan likevel innehalde dobbelt så mykje sukker som ein naturell-yoghurt.

Skål med youghurt og frukt
Skål med youghurt og frukt

Reglane blir tøygde og bøygde  

I Noreg har vi strenge reglar for merking av mat. Merkinga skal vere rett, tydeleg og enkel for deg å forstå, og ho skal ikkje vere villeiande. Det er altså ikkje lov å framstille ei matvare som sunnare enn ho eigentleg er. Men desse reglane blir ofte tøygde.

Ung kvinne som ser på innholdet av en vare i butikken
Ung kvinne som ser på innholdet av en vare i butikken

Følg med! 

Det er lurt å lese lista over innhald i varer skikkeleg når du er i butikken. Merkelappar som «heimelaga», «ekte», «naturleg», «fri for» og «utan tilsett sukker» skal ein ikkje stole på utan å tenkje seg om. Det kan vere ein grei start å sjå etter nøkkelholmerket og sjekke kor grovt brødet eigentleg er. Det er òg smart å sjekke produkt på nettet og samanlikne innhaldet.

Brødskalen
Brødskalen

Du har makta! 

Det betyr noko kva val vi gjer når vi bruker pengar. Som forbrukarar har vi makt til å vise kva vi vil ha. Det skjer kvar gong vi legg noko i handlekorga, både i butikken og på nett. Det er verdt å tenkje over kva du vil bruke den makta til. Maten vi et har mykje å seie for både helsa vår, for dei som produserer maten og for miljøet.

Dame som holder flere handleposer
Dame som holder flere handleposer

Variasjon er sunnast av alt 

Det viktigaste rådet når det kjem til kva du et, er:

  • Eit variert kosthald gir eit godt grunnlag for god helse, og det bidreg til at ein får i seg næringsstoffa ein treng.  

Dette betyr at det beste kosthaldsrådet er å ete forskjellige typar mat. 

Usunn mat til venstre og sunn mat til høyre
Usunn mat til venstre og sunn mat til høyre

Kjelder:

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images
    6. Getty Images
    7. Getty Images
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Getty Images
    11. Opplysningskontoret for brød og korn
    12. Getty Images
    13. Getty Images