Slik blir vi kvitt plasten i havet
Ein stad mellom Hawaii og California seglar ein enorm, oppblåsbar farkost rundt på havet. Farkosten er ein fangstreiskap, og under den 600 meter lange flåten heng det eit 3 meter djupt skjørt som feiar gjennom vatnet. Skjørtet blir drive rundt i havet av vind og bølgjer, beveger seg raskare enn havstraumane og foldar seg slik at det dannar eit U-forma fangstnett.
Fisken dykkar under for å unngå fangstnettet, men det er ikkje fisk denne fangstreiskapen er på jakt etter. Fangstreiskapen blir kalla System 001, og han fangar søppel i havet. Han kjempar mot kuling og storm og unngår dei øydeleggjande verknadene av havsalt. Han sender signal til satellittane høgt oppe i himmelen og båtane i nærleiken med varsel om ein fangst utan sidestykke.
1 / 2
Havet blir fylt med søppel
Stillehavssøppelhaugen er ein malstraum av avfall som er fanga i havstraumane. Det er ikkje akkurat snakk om ei øy av søppel slik det av og til blir skrive om i media, men havområda er krydra med mengder av flytande skrot.
Plasten blir kvervla rundt i bølgjene, duppar opp og ned og sirkulerer med havstraumane. Invaderande dyreartar skaffar seg skyss på den reisande plasten, og finn dermed vegen til område dei aldri burde nå. Sjøfugl, havpattedyr og fisk som trur det er flytande mat, fyller magen med ufordøyeleg søppel. Det som blir igjen, blir tært bort av ei ustoppeleg gynging som gnir mikroskopiske plastbitar og giftige kjemikal ut i havet.
1 / 2
Korleis vart det slik?
Det er knapt 100 år sidan den første heilsyntetiske plasten vart funnen opp. Han vart utvikla for å isolere elektriske kablar mot slutten av den andre industrielle revolusjonen, og dette nye materialet var noko heilt unikt som ein aldri hadde sett før. Det var billig å produsere, varmebestandig, svært lett å forme, og kunne dermed bli til alt vi ville at det skulle bli. Oppdaginga sette fart på ei bølgje av kjemiske oppfinningar.
Kvifor blir ikkje plasten broten ned?
Mikrobane går raskt i gang med å arbeide på organisk avfall som papir og grønsaksrestar, men dei klarer ikkje å angripe plast. Dette verkar kanskje rart, sidan vi lagar plast av olje, som igjen kjem frå fossile restar av plantar og dyr, men dette kjem av måten plasten blir laga på.
Naturlege polymerar bruker kjemiske samband kalla peptidbindingar. Desse bindingane er mykje sterkare, noko som er både ei gåve og ei forbanning. Dei fleste enzyma som levande ting bruker til å bryte ned organiske molekyl med, klarer ikkje å bryte ned desse bindingane. Det er det som gjer plasten så slitesterk, men også det som gjer han så vanskeleg å bli kvitt.
Det finst berre nokre få organismar, mellom dei nokre sopp- og bakterieartar, som kan klare å bryte dei ned. Ironien er at viss fleire organismar lærer dette trikset, så kan dei òg bryte ned plastgjenstandar som vi ikkje ønskjer at dei skal bryte ned.
1 / 3
Utfordringa med attvinning
Nokre gjenstandar er vanskelegare å resirkulere enn andre.
▲ Enkel ▲ Handterbar ▲ Vanskeleg ▲ Svært vanskeleg
Lyseblå papirbakgrunn
PET
Polyetylentereftalat
- Flasker, oppbevaringsglas, klede, teppefiber, nokre sjampo- og munnskyllflasker.
11% av verdas plastavfall (2015)
PET Polyetylentereftalat
HDPE
Høgtettleiks-polyetylen
- Vaskemiddelflasker, godteriesker, leiker, vaskebøtter, blomsterpotter og søppelkassar.
14% av verdas plastavfall (2015)
HDPE Høytetthets polyetylen
PVC
Polyvinylklorid
- Kredittkort, vindaugs- og dørkarmar, takrenner og syntetisk lær.
5% av verdas plastavfall (2015)
PVC Polyvinylklorid
LDPE
Lågtettleiks-polyetylen
- Plastfolie, vesker, bobleplast, mjuke flasker, isolasjon til elektriske leidningar og kablar.
20% av verdas plastavfall (2015)
LDPE Lavtetthets polyetylen
PP
Polypropylen
- Flaskekorkar, sugerøyr, matboksar, kjøleboksar, teppe, presenningar og bleier.
19% av verdas plastavfall (2015)
PP Polypropylen
PS
Polystyren
- Termokoppar, kjøtemballasje, kleshengjarar og isolerande emballasje.
6% av verdas plastavfall (2015)
PS Polystyren
Annan plast
- Nylonstoff, babyflasker, CD-plater, medisinske oppbevaringsboksar, bildelar og vasskjølarbehaldarar.
24% av verdas plastavfall (2015)
Farlige plast – CD-plater
Kva kan du gjere?
-
Sei nei takk til eingongsbestikk
Vi brukar berre plastbestikket i nokre minutt før vi kastar det, så du kan minske plastfotavtrykket ditt ved å seie nei takk til eingongsbestikk og sugerøyr. Stikk ein vanleg gaffel i matboksen, og kjøp eit vaskbart sugerøyr viss du ikkje klarer deg utan. Viss du ikkje kjem unna, kan du sjå etter nedbrytbart eller etande bestikk.
- Ha med deg eiga drikkeflaske eller eigen kopp
Ifølgje Verdsnaturfondet (WWF) kastar ein i England meir enn 7 millionar drikkebeger kvar dag. Skaff deg ein gjenbrukskopp eller ei gjenbruksflaske, og hopp over eingongsprodukta. Mange kaffibarar har rabatt for kundar som har med eigen kopp. Vatn frå springen er gratis og smakar betre enn kjøpevatn i flaske.
- Handle utan å skape avfall
I staden for å ta ein ny berepose i plast kvar gong du er i butikken, kan du kjøpe ein gjenbrukbar pose eller alltid ha ein tøypose i veska. Du kan òg kjøpe varer som frukt og grønsaker i lausvekt, gjerne i eigen gjenbrukbar emballasje. Vel bort produkt med unødvendig mykje plastemballasje. Vel i staden standardvarer som kjem i metall-, glas- eller papiremballasje.
1 / 3
Sugerør
- Byt frå flytande til fast såpe
Vaskemiddel, handsåpe, sjampo og andre reingjeringsprodukt inneheld mykje vatn, og derfor må dei oppbevarast i plast. Tilset du vatnet sjølv heime, kan du spare eit fjell av emballasje. Når det er mogleg, bør du byte til variantar som er pakka i papir eller papp, til dømes såpestykke og vaskepulver. Viss du absolutt må kjøpe flytande såpe, bør du sjå etter konsentrerte versjonar og spe dei ut sjølv heime.
- Invester i gjenbruksposar og -boksar
Kutt ut plastfilm, fryseposar og isopor-emballasje, og invester i staden i eit sett med gjenbruksposar og -boksar til matpakken og matrestane. Harde, attvinnbare plastboksar varer mykje lenger enn eingongssøskena sine, og kan oppbevarast i kjøleskapet eller frysaren og varmast i mikrobølgjeomnen. Viss du helst vil bli fullstendig plastfri, kan du velje glas, metall eller maskinvaskbar silikon.
1 / 2
Såpestykke
Kor lang tid tar det å bryte ned søppel?
1 månad: Papirposar blir brotne ned relativt raskt
2 månader: Pappkassar tar litt lenger tid
2 år: Eit appelsinskal bruker overraskande lang tid
12 år: Sigarettstumpar blir verande ei god stund
20 år: Plastposane frå butikken tar seg også god tid
450 år: Plastflasker er verkeleg ein versting
1 million år: Aluminiumsboksar lever ufatteleg lenge
1 / 2
Søppel
Kjelder:
- Årets begivenheter innen vitenskap (2019)
Orage Forlag AS
Bilet- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
