Ja, vi elskar
kongen vår

Dei fleste i Noreg er glade i monarkiet og kongen vår. Vi kan vel ikkje tenkje oss ein 17. mai utan at kongen står og vinkar frå slottsbalkongen, eller helsar på gullmedaljevinnarane på idretts­arrangement.

Men korleis vart Noreg eit monarki?

Offisielt portrett av Hans Majestet Kong Harald i uniform

Noreg vart samla til eitt rike 

Noreg har vore monarki i over 1000 år. Den første kongen vi meiner samla Noreg til eitt kongerike, var Harald Hårfagre. Ifølge Snorres kongesoger vann han eit avgjerande slag i Hafrsfjord utanfor Stavanger i 872. Då kunne han utrope seg sjølv som konge av Noreg.

Harald Hårfagre i slaget ved Hafrsfjord. Maleri av Ole Peter Hansen Balling fra 1870
Harald Hårfagre i slaget ved Hafrsfjord. Maleri av Ole Peter Hansen Balling fra 1870
Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
«Sverd i fjell» er et monument innerst i Hafrsfjord i Stavanger kommune. Monumentet er laget av skulptøren Fritz Røed fra Bryne. Det er tre store sverd som er satt ned i svaberget til minne om slaget i Hafrsfjord i 872.
«Sverd i fjell» er et monument innerst i Hafrsfjord i Stavanger kommune. Monumentet er laget av skulptøren Fritz Røed fra Bryne. Det er tre store sverd som er satt ned i svaberget til minne om slaget i Hafrsfjord i 872.
Kroning av Magnus Erlingsson. Litografi av Erik Werenskiold hentet fra Heimskringla.
Kroning av Magnus Erlingsson. Litografi av Erik Werenskiold hentet fra Heimskringla.
Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Offisielt kroningsbilde av kong Haakon VII og dronning Maud
Offisielt kroningsbilde av kong Haakon VII og dronning Maud
Forrige avsnitt

1 / 5

Neste avsnitt
Mount Rushmore National Memorial, i dagligtale Mount Rushmore, er et nasjonalt minnesmerke som ligger i Keystone, Sør-Dakota, USA.
Mount Rushmore National Memorial, i dagligtale Mount Rushmore, er et nasjonalt minnesmerke som ligger i Keystone, Sør-Dakota, USA.

Skilnaden på monarki og republikk

Val eller arv 

I ein republikk blir leiaren vald av folket. Slik er det i Frankrike og Finland. I eit monarki går leiarrolla i arv i ein bestemt familie. Slik er det i Noreg og Sverige.  

Konge til Ein døyr

I ein republikk har ikkje statsleiaren jobben sin på livstid. Ein president blir vald til ein viss periode, til dømes fire eller seks år.

Ein konge kan velje å abdisere. Det betyr å avslutte kongsgjerninga si før døden. Det skjer svært sjeldan. Kongen blir som oftast i stillinga si til han døyr.

IkkJe alle burde ha vOrE konge 

I eit monarki må folket ta den kongen eller dronninga dei får. Opp gjennom historia har det vore monarkar som absolutt ikkje burde hatt jobben. Eit døme på det er kong Karl VI av Frankrike som var konge frå 1380–1422. Han vart kalt «den galne».

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Stemmesedler som blir lagt i stemmeurne
Stemmesedler som blir lagt i stemmeurne
Hans Majestet Kong Harald i uniform på vei ut av Stortinget.
Hans Majestet Kong Harald i uniform på vei ut av Stortinget.

Motstand mot monarkiet 

Mykje motstand 

Monarkiet har møtt mykje motstand gjennom historia. Ikkje minst under den franske revolusjonen (1789–1799) og den amerikanske revolusjonen (1775–1783). Den gongen ville folk avskaffe ein konge som hadde all makt. Folket ønskte heller republikk for å kunne velje sitt eige statsoverhovud.

Få monarki i dag 

I verda i dag er det berre 46 monarki. Sju av dei ligg i Europa. Monarkiet som statsform står derfor ikkje like sterkt som før. 

Kongen framleis populær

I 2019 stemte 38 representantar på Stortinget for å avskaffe monarkiet. 130 representantar stemte for å behalde det. Kongen er framleis svært populær.  

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Offisielt bilde av Deres Majesteter Kongen og Dronningen, Deres Kongelige Høyheter Kronprinsen og Kronprinsessen. Kongen og Kronprinsen i uniform, og Dronningen og Kronprinsessen i gallakjoler.
Offisielt bilde av Deres Majesteter Kongen og Dronningen, Deres Kongelige Høyheter Kronprinsen og Kronprinsessen. Kongen og Kronprinsen i uniform, og Dronningen og Kronprinsessen i gallakjoler.

Kjelder:

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Bilet- og videorettar:

    1. Jørgen Gomnæs, Det kongelige hoff
    2. Ole Peter Hansen Balling / Nasjonalmuseet for kunst, arkitektur og design
    3. NRK Skole
    4. Getty Images
    5. Erik Werenskiold
    6. Ann Cathrin Buchardt, Det kongelige hoff
    7. Peder O. Aune (CC BY 2.0) 
    8. Getty Images
    9. Getty Images
    10. Sverre Chr. Jarild / Stortinget (CC BY-ND 2.0)
    11. Jørgen Gomnæs, Det kongelige hoff