Forteljarar skapte mytar
Det å fortelje kvarandre historier har vi gjort sidan mennesket utvikla språket. Rundt leirbålet delte dei første menneska erfaringar og kunnskap. Med tida kom behovet for å fantasere, underhalde og skremme.
Historiene vart ofte brukte til å forklare naturfenomen og store mysterium. Etter kvart som historiene spreidde seg, endra dei seg og voks.
Ofte vart historiene rarare og skumlare enn røyndommen når dei vart formidla vidare. For dei som høyrde desse historiene for første gong, vart dei nok oppfatta som fakta. Men det dei høyrde, var gjerne ein myte
Viss du har vore med på kviskreleiken, veit du at ei setning, eller eit ord, kan forandre seg mykje frå første til siste person. Kvar og ein av oss høyrer, misoppfattar og tolkar.
Det er ikkje så rart at ei historie kan utvikle seg over lang tid og over landegrenser. Vi har evna til å overdrive slik at ting blir meir spennande enn dei eigentleg er.
1 / 5
Huleboere rundt leirbålet
Frå leirbål til film
Alle kulturar har dei mytiske forteljingane sine. Grekarane skreiv om minotaurar i labyrintar, og om sirener som lokka sjøfolk i døden. Vikingane fortalde historier om troll og sjøormar. Sjøfolk var livredde for kraken.
Det er likevel éin stor forskjell: I dag veit vi at dette er rein fantasi.
1 / 2
Enhjørning
Kraken
Kraken likna ein blekksprut med lange tentaklar (armar). Han krølla tentaklane sine rundt eit skip, knuste det i bitar og svelgde heile mannskapet i ein jafs. Kraken var frykta av sjøfolk, og han dukka først opp i nordiske tekstar rundt år 1180.
For dei første sjøfararane var havet mystisk og farleg. Dei skapte historier ofte på grunn av frykt. Noko som dermed skapte sjømonster.
Kentaur
Kentaurar er vesen med halv menneskekropp og halv hestekropp. Myten om kentauren oppstod sannsynlegvis då ridande soldatar angreip folkeslag som ikkje hadde sett hestar.
Det må ha vore eit sjokk for folk å bli angripne av eit ukjent dyr. Dei må ha blanda synet av hest og ryttar saman til eit halvmenneskeleg monster.
Varulv
Nokre vart totalt forvandla til ulv, medan andre var ei blanding av ulv og menneske. I nokre forteljingar blir menn omdanna til ulvar som straff for kriminelle handlingar. Andre vart forheksa.
Mennesket har nok alltid frykta ulven fordi han er eit rovdyr. For å forklare korleis menneske kunne få seg til å drepe andre, vart dei ofte sedde på som monster. Opprivne, blodige klede frå offera var også med på å fyre opp under myten om den menneskelege ulven.
1 / 2
Vampyr
Myten om vampyrar har eksistert i fleire tusen år. Det var menneske som jakta på andre for å drikke blod. Vampyrane hadde ofte sjølve vorte bitne av flaggermus.
Trua på vampyrar auka på 1700-talet. Det førte til at lika deira vart nagla fast med ein jernstake gjennom hjartet. Dette skulle hindre dei i å stå opp frå grava.
Myten om korleis vampyrane såg ut, kan ha samanheng med blodsjukdommen porfyri. Fleire med denne sjukdommen var bleike og redde for sollys. Tannkjøtet trekte seg tilbake og blottla hjørnetennene.
1 / 2
Vampyr
Mytiske beist frå alle kontinent
CHUPACABRA | AMERIKA
Chupacabra betyr «geitesugar» på spansk. Han har fått namnet sitt fordi han drikk blod frå geiter.
YKUR | EUROPA
Ykur er ein grå hest frå Island. Viss du rir på han, vil han prøve å drukne deg. Hovane vender feil veg, og dermed skil han seg frå ein vanleg hest.
ADZE | AFRIKA
Denne afrikanske vampyren tar seg inn i hus og syg blod frå menneske og dyr.
MANTICHORA | ASIA
Dette er ein sfinks med menneskehovud, løvekropp og skorpionhale. Han sluker byttet sitt heilt, og han har tre rader med tenner.
BUNYIP | AUSTRALIA
Men kva med kontinentet Antarktika? Finnes det nokon mytiske monster her?
1 / 5
Chupacabra
Kjelder:
- Årets begivenheter innen historie og vitenskap (2021)
Orage Forlag AS
Bilde- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
