I N T E R V J U
Kva brenn du for,
Selda?
Dei fleste av oss har sett henne med kvit frakk, vernebriller, reagensrøyr og i ei sky av støv. Fysikaren og programleiaren Selda Ekiz brenn for at vi skal lære meir om korleis naturen vår fungerer. For det vi er glade i, tar vi nemleg betre vare på.
av Caroline Korsvoll
Selda Ekiz ute på tur
Dette brenn Selda for:
Å formidle naturvitskap
Selda Ekiz voks opp i ein tyrkisk familie i Sande i Vestfold på slutten av 80-talet, med mamma, pappa og to søstrer. Viss noko vart øydelagt og måtte fiksast, var Selda alltid på pletten.
– Eg var veldig nysgjerrig, og eg var den i familien som reparerte ting. Interessa for naturvitskap oppstod då eg såg ein episode av TV-programmet «Schrødingers katt» på NRK. Det handla om CERN og Big Bang-teorien, fortel Selda.
Selda Ekiz har et forstørrelsesglass foran øyet
Ta vare på naturen
«Schrødingers katt» var eit program som løfta fram forsking, populærvitskap og teknologi, og CERN er eit leiande forskingssenter for kjernefysisk forsking. Forskarane her studerer grunnleggande fysikk for å finne ut kva universet er laga av og korleis det fungerer. Big Bang er ein teori om starten på og utviklinga til universet som det stadig blir forska på ved CERN. Etter episoden vart Selda veldig nysgjerrig.
– Fysikk er avansert, men eg ønskte å forstå korleis grunnleggande lover styrer det som er rundt oss. Naturvitskap er ein del av kvardagen vår, og viss alle har litt kunnskap, så forstår vi naturen og bakgrunnen til det som skjer betre. Marinbiolog Pia Ve Dalen seier det veldig fint: «Ein tek vare på det ein er glad i».
Viss vi blir kjende med naturen og blir glade i han, så tek vi òg betre vare på han. Derfor er naturvitskap viktig! Vi menneske er eit lite tannhjul i eit stort system, men alt heng saman, og vi kan påverke det bittelitt. Eg meiner at kunnskap generelt og kunnskap om naturen spesielt, bidreg til ei betre verd.
– På kva slags måte då?
– Viss du til dømes forstår kvifor klimaendringane skjer, så vil du og forstå kva som er konsekvensane, og kva som må til for å stoppe dei.
1 / 3
Selda Ekiz helder rød væske i målesylinder
Ein gjeng med nerdar
Før ho fekk på seg kvit frakk og vernebriller, gjekk ferda via vidaregåande skule til universitetet i Bergen. Der tok ho ein mastergrad i fysikk og fann lidenskapen for vitskapsformidling.
– Eg hamna i eit skikkeleg nerdemiljø, seier Selda og ler.
– Eg fann svar på mykje av det eg hadde lurt på heile livet, og skjønte korleis verda kunne henge saman. Men etter studia skjønte eg og at eg ikkje ville halde på med forsking, men at eg heller ville undervise eller formidle. Då dukka jobben i «Newton» på NRK opp.
Selda beskriv seg sjølv som fysikar, enterteinar, eksperimentør og flammetemmar, men vi kjenner henne best som programleiar og som sjefen på Seldas Lab. Heilt sidan fysikkstudia har Selda reist over heile landet for å halde eksperimentsshow.
1 / 3
Selda Ekiz ser forbløffet ut
– Det er gøy å underhalde barn med naturvitskap. Eg elskar å leike og å dele alt det morosame eg kan. Målet mitt er å smitte andre med engasjementet mitt og inspirere barn og unge til å la nysgjerrigheit, vitskap og forsking vere ein del av kvardagen sin.
– Korleis smittar du barn og unge med engasjement rundt naturvitskap?
– Eg skremmer dei med flammar, eksplosjonar, flytande nitrogen, røyk og smell, seier ho og ler.
– Men det er ikkje berre sirkus, for alle som opplever fysikkshowet, lærer og litt meir om korleis den fantastiske naturen vår fungerer. Spesielt barneskulebarn er genuint nysgjerrige. Dei spør og spør, og det er veldig gøy. Det gir meg motivasjon og energi.
– Kva kan dei som er nysgjerrige på naturvitskap gjere?
– Dei kan gjere nokre små eksperiment heime. Det er masse gøy ein kan gjere heime på kjøkkenet, som å leike med vatn.
Her er nokre tips:
- Frys ned vatn, og ta tida på kor fort is smeltar.
- Ta med temperaturmålar, og prøv å kjøle ned varmt vatn anten ute eller i kjøleskap.
- Lag is-lykter. Fyll ballongar med vatn, og knyt ein knute på ballongen. Når vatnet har frose på utsida, kan du poppe ballongen og helle ut vatnet. Vips, så kan du setje inn eit lys, og du har ei kjempefin is-lykt!
1 / 4
Selda Ekiz helder blå væske i målesylinder
Lag statisk elektrisitet
Alt du treng, er håret på hovudet ditt, to ballongar og eit tak.
- Blås opp den eine ballongen, og heng han i ein tråd som er festa i taket.
- Gnikk så ballongen i håret. No overfører du elektron frå håret ditt over til ballongen.
- Blås deretter opp ballong nummer to, og gni han i håret. No prøver du å føre ballong nummer to mot ballongen som heng i tråden.
Kva skjer? Jo dei fråstøyter kvarandre! Det skjer fordi elektrona frå håret ditt legg seg utanpå ballongane, dei er lada med statisk elektrisitet. Og elektrona fråstøyter kvarandre, så når du prøver å føre dei nær kvarandre, vil dei skyve kvarandre vekk. Ganske kult?
No skrur du på vatnet i vasken og lar det renne ein tynn stråle. Ta deretter den eine ballongen som du har gnidd i håret, og før han sakte mot vatnet.
Kva skjer med vassstrålen? Det må du sjølv finne ut av.😊
1 / 3
Statisk elektrisitet mellom ballong og håret til en jente
Ut i naturen
Når ein har eksperimentert litt heime på kjøkkenet, anbefalar Selda å gå ut i naturen.
– Naturfagstimane på skulen kan fort bli veldig teoretiske, så eg håpar at så mange lærarar som mogleg går ut og har timen ute i naturen, i ein skog eller ein park. Det er mykje morosamare å vere ute når ein lærer om kvifor blad skifter farge på hausten eller kvifor trea mister blad. Veit du kvifor trea mister blad, forresten? Nei? Det er fordi at trea merkar at det blir mindre lys, og då blir blada tappa for næring. For å spare på energien, slepper trea blada og går i dvalemodus, seier Selda engasjert.
– Visste du at tre kan kommunisere med kvarandre, då? Ikkje det heller? Jau, tre kommuniserer med kvarandre gjennom røter, kvistar og greiner, og dei sender kvarandre signal gjennom eit nettverk under jorda, om kvar det er næring og vatn, til dømes. Tenk på det, seier Selda.
– Det er jo heilt koko å tenkje på!
1 / 2
Selda Ekiz står ute i parkas og smiler til kamera
Dette intervjuet er skrive av Caroline Korsvoll for Skulerom, og det inngår i ein intervjuserie vi kallar Dette brenn eg for!
Bilde- og videorettar:
-
-
NRK
-
Birgitte Sjøberg
-
Birgitte Sjøberg
-
Birgitte Sjøberg
-
NRK
-
Birgitte Sjøberg
-
Adobe Stock
-
NRK
-
