Europearane og kolonialismen

Rundt 1000 år f.Kr. vart dei første koloniane starta rundt Middelhavet. Ein koloni er eit land som blir styrt av eit anna land. Romarriket koloniserte store område og folk då dei utvida riket sitt. Også vikingane hadde koloniar både i Irland og andre stader. Frå 1500-talet starta europearane å kolonisera utanfor Europa.

Illustrasjon fra 1800-tallet av et møte i Kongo mellom Europere og Afrikansk urfolk
Illustrasjon fra 1800-tallet av et møte i Kongo mellom Europere og Afrikansk urfolk

Årsak til kolonialisme

Det er to hovudårsaker til at eit land koloniserer andre land. Den eine årsaka er økonomisk, det vil seia at kolonimakta ønskjer å tena pengar. Då hentar dei varer, som til dømes krydder, kakao og silke frå kolonien. Det var vanleg at menneske som budde i landet frå før, vart sette i slavearbeid for kolonimakta.

Den andre årsaka er at kolonimakta ønskjer makt. Ofte var begge årsakene grunn til at nokon tok kontrollen over eit anna land.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Antique photograph of the British Empire: Annexation of the territory of the king of Ado
Antique photograph of the British Empire: Annexation of the territory of the king of Ado

Den første fasen

På 1500-talet byrja europeiske statar å ta kontroll over område i Sør- og Mellom-Amerika. Dette varte fram til 1800-talet. I denne perioden vart slavar henta frå Afrika som arbeidskraft.

Vintage gravering av Hernan Cortes som møter Moctezuma II - en aztekisk hersker

Den andre fasen

Den andre fasen starta på 1800-talet og varte fram til 1900-talet. Fleire europeiske land hadde lenge hatt koloniar, men no ville endå fleire land kolonisera. Dei konkurrerte seg imellom om å skaffa seg flest koloniar både i Afrika og i Asia. Ofte vart dei nye områda tatt med makt. Perioden blir kalla imperialismen.

📷 Keisar Menelik II av Etiopia stod imot italiensk kolonisering på slutten av 1800-talet. 

Keiser Menelik II av Etiopia sto imot italiensk kolonisering på slutten av 1800-tallet

Avkolonisering

Dei fleste koloniane fekk tilbake sjølvstendet sitt etter 2. verdskrigen. Kolonimaktene vart sende heim. I 1960 vart det bestemt i FN at alle koloniar skal få tilbake fridommen sin, og at det ikkje er lov å starta nye koloniar.

Korleis gjekk det med koloniane?

Koloniane tapte mykje under kolonitida. Varer vart frakta ut av landet, og dei fekk lite betalt for dei. Det vart vanskeleg for mange av dei gamle koloniane å byrja med eigen industri etter at dei vart sjølvstendige. Mange av menneska i koloniane følte seg mindre verde, og mange stader vart gamle tradisjonar gløymde.

Gamle koloniar lever enno

Sjølv om FN stoppa koloniar i 1960, finst det framleis land som blir styrte av andre land. Desse områda vart okkuperte eller koloniserte under kolonitida. Dei bestemmer ein del sjølve, men ikkje alt.

Falklandsøyene, Gibraltar, Fransk Polynesia og Bermuda er døme på slike område.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Gibraltarklippen
Gibraltarklippen

Verdsspråka

Kolonimaktene tok med kulturen sin til dei nye områda sine. Eit av dei viktigaste kulturelle kjenneteikna er språk. Enkelte stader, som hos mayafolket i Sør-Amerika, vart dei opphavlege språka forbodne.

Spansk, portugisisk, fransk og engelsk er spreidde i heile verda. Engelsk blir brukt i flest land – språket blir fast brukt i 59 ulike land. Fransk blir brukt i 29 land, spansk i 21 land og portugisisk i 10 land.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Kart over Afrika som viser kolonier fra 1896
Kart over Afrika som viser kolonier fra 1896

Kjelder:

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. UN Photo / Yutaka Nagata
    6. UN Photo / Jean Pierre Laffont
    7. Getty Images
    8. Getty Images