Læreplantilkobling

Fag

Engelsk

Samfunnsfag

Kjerneelementer

Undring og utforsking
Samfunnskritisk tenking og samanhengar
Berekraftige samfunn
Identitetsutvikling og fellesskap
Kommunikasjon
Møte med engelskspråklige tekster

Tverrfaglig tema

Bærekraftig utvikling

Demokrati og medborgerskap

Folkehelse og livsmestring

Kompetansemål

7. trinn

Samfunnsfag

utforske korleis menneske i fortida livnærte seg, og samtale om korleis sentrale endringar i livsgrunnlag og teknologi har påverka og påverkar demografi, levekår og busetjingsmønster

VG1 SF

Engelsk

beskrive sentrale trekk ved framveksten av engelsk som verdensspråk

VG1 SF

Engelsk

utforske og reflektere over mangfold og samfunnsforhold i den engelskspråklige verden ut fra historiske sammenhenger

VG1 YF

Engelsk

beskrive sentrale trekk ved framveksten av engelsk som arbeidsspråk

VG1 YF

Engelsk

utforske og reflektere over mangfold og samfunnsforhold i den engelskspråklige verden ut fra historiske sammenhenger

Reading track

Reading track 1 Reading track 2 Reading track 3

Den industrielle revolusjonen Stipla linje

Folk flyttar til byane Dampmaskinen Kanalar og vegar Ikkje like bra for alle Barnearbeid Arbeidaropprør Fagforeiningar Sosialisme Karl Marx Den industrielle revolusjonen i andre land Kjelder Bilde og video

Den industrielle revolusjonen

På 1700-talet var dei fleste bønder. På denne tida vart det fødde mange fleire menneske enn før. Då trong folk meir mat og meir klede. Det meste av dette måtte dei lage sjølve. Det tok lang tid.

Maskinar gjorde jobben raskare

I England var det nokon som fann opp maskinar. Då kunne dei lage klede mykje raskare enn før. Samtidig vart stoff og tøy mykje billigare.

Klassedelt samfunn

Denne tida vert kalla den industrielle revolusjonen. Ein revolusjon betyr at samfunnet endrar seg fullstendig for dei aller fleste. Maskinane tok over mykje av arbeidet. Nokre få eigde fabrikkane og vart veldig rike. Dei var i middelklassen. Dei fleste var fattige arbeidarar. De var i arbeidarklassen. Derfor kallar vi dette eit klassedelt samfunn.

1 / 3

Mørk røyk kommer fra pipene på en gammel fabrikk

Folk flyttar til byane

I byane vart det bygd fabrikkar. Det var stort behov for arbeidarar. Mange bønder flytta derfor til byane for å jobbe på fabrikk. Byene voks raskt.

Innsiden av en gammel spinnefabrikk fra 1880

Dampmaskinen

Dampmaskinar heldt fabrikkane i gang. Med hjelp av kol vart vatnet i maskinen varma opp. Dampen frå det varme vatnet gjorde at hjula gjekk rundt. Hjula gjorde at dei andre maskinane i fabrikken verka. For å få nok kol måtte England kjøpe dette frå andre land.

Forbetra dampmaskinen

James Watt frå Skottland gjorde dampmaskinen betre. Fleire og fleire fabrikkar tok dei i bruk. Tidligare vart mange av desse fabrikkane drivne med hjelp av vasskraft. Då var det rennande vatn som sette hjula i gang.

1 / 2

Gammelt damplokomotiv som sender ut masse røyk.

Kanalar og vegar

Det vart fleire og fleire fabrikkar i England. For å frakte ting brukte dei for det meste båt. Men ikkje alle budde ved kysten. Derfor måtte det gravast kanalar innover land. Kanalane gjorde at båtane kunne ta snarvegar over land. Det vart også bygd betre og fleire vegar.

Jernbanen kjem

I gruvene der dei grov ut kol, måtte arbeidarane dytte eller dra store tunge vogner. Etter kvart vart det brukt dampmaskinar. Ein oppfinnar som heitte George Stephenson, fann opp det første lokomotivet. Dette lokomotivet vart drive av ein dampmaskin som trekte vognene på jernskinner. Jernbane vart etterkvart også brukt for å frakte menneske, dyr og tømmerstokkar.

Telegraf og telefon

For å gje kvarandre beskjedar brukte dei elektriske signal. Desse vart sende gjennom leidningar eller gjennom lufta. Det kalla dei ein telegraf. Du kjenner igjen ordet frå telefon. Med telegraf kunne dei berre sende signal. Når telefonen vart oppfunnen, kunne dei sende si eiga stemme gjennom lufta.

1 / 3

En stor gammel sluse i tre og metall som ikke slipper noe vann i gjennom.

Ikkje like bra for alle

Den industrielle revolusjonen var eit slit for dei aller fleste. I fabrikkane kunne folk jobbe 14-15 timar kvar dag. Maskinane bråkte fælt, og mange fekk lungesjukdommar på grunn av giftig røyk frå pipene. Men mykje vart betre. Kva då, trur du?

Farlege arbeidsplassar

Fabrikkane kunne vere farlege på andre måtar også. Mange skada seg stygt i maskinane. Det var fort gjort å setje seg fast. Lønna var dårleg.

Arbeidarane budde oftast i svært dårlege hus. Det var trongt. Kanskje ein heil familie på eitt rom. Urin og bæsj hamna i drikkevatnet, og søppel låg strøydd i gatene. Mange vart sjuke.

1 / 2

Illustrasjon av den industrielle revolusjonen som viser en kullfabrikk med mye sot og røyk som kommer fra pipper, og arbeidere i forgrunnen.

Barnearbeid

Barn måtte også jobbe på fabrikk. Derfor var det veldig få barn som gjekk på skule. Det var mest for dei rike. Barna tente mykje mindre enn dei vaksne, og gjorde ofte farlegare arbeid. Kvifor det, trur du?

Mange barn jobba i kolgruvene. Der kraup dei rundt i tronge gruvegangar. Stader dei vaksne ikkje fekk plass.

Ikkje tid til leik

Barna jobba lange dagar. Trur du dei orka å leike etterpå? Dei var nok for slitne. Alt handla om å skaffe pengar til familien. Skule kunne dei berre gløyme. Mange barn vart drepne i fabrikkane og gruvene.

Kvinner i arbeid

Kvinner tente mindre pengar enn menn. Sjølv om dei gjorde same typen arbeid. Kvinner hadde få rettar.

1 / 3

Barn sleper og dytter tunge vogner med kull i kullgruve med to etasjer.

Arbeidaropprør

Etter kvart fekk arbeidarane nok. Både menn og kvinner klaga. Dei ville ha lover som beskytta dei og barna. Arbeidarane kravde høgare lønn, fleire rettar og skulegang for dei yngste barna.

Fagforeiningar

Overalt ville arbeidarane vere med å bestemme. For å få til det måtte dei stå saman. Dermed oppretta dei noko som heiter fagforeiningar. Desse skulle hjelpe arbeidarane til å få betre lønn og ein tryggare arbeidsplass.

Streik

Du har kanskje høyrt om streik? Det betyr at arbeidarane stansar arbeidet for ei stund. Kanskje dagar og veker. Heilt til arbeidsgjevaren går med på krava. Under den industrielle revolusjonen begynte mange å streike. Slik er det i dag også. Kan du tenkje deg kvifor?

1 / 2

Stor samling med gruvearbeidere som streiker foran fabrikker som spyr ut sort røyk.

Sosialisme

På grunn av dei store forskjellane i samfunnet kom noko som heiter sosialisme. Sosialistane ønskte at samfunnet skulle vere meir rettferdig. Ingen skulle bli veldig rike eller veldig fattige. Alle skulle dele alt i fellesskap.

Borgarskapet mislikte forandringar

De som eigde fabrikkane, vart kalla borgarskapet. Dei tente masse pengar og hadde mange rettar. Dei ønskte ikkje å endre på noko. I deira auge var samfunnet bra. I alle fall for dei sjølve.

1 / 2

Rike kvinner og menn fra 1800-tallet i England som er ute og promenerer.

Karl Marx

Tyskaren Karl Marx meinte at alle skulle dele. Ingen skulle vere fattige fordi nokre få var rike. Dei rike vart kalla kapitalistar. Det kjem av ordet kapital som betyr pengar. Dei fattige vart kalla proletarar.

Marx meinte at arbeidarane måtte kjempe saman. For å få til endringar måtte dei starte ein revolusjon. Det betyr å endre samfunnet raskt, ofte med bruk av vald og våpen.

Dei som støtta Marx og ideen om revolusjon, vart kalla kommunistar. Dei ønskte raske endringar. Dei som ønskte å bruke fredelege midlar over lang tid, vart kalla sosialdemokratar.

1 / 2