Kvifor er X den ukjente?

Har du nokon gong tenkt over kvifor vi bruker bokstaven x når vi snakkar om noko som er ukjent?

I matematikktimane er ofte x den ukjente vi skal finne verdien på. Elles finn vi x brukt i X-Factor (TV-program), Xbox (spelkonsoll)  og X Games (konkurransar i snøbrett, ski, rullebrett og sykkel).

Men kvar kjem det frå at vi bruker akkurat denne bokstaven og ikkje ein annan – som a, b eller z? Svaret er meir overraskande enn du trur.

Ung snowboarder kjører på en rail i snøen.
Ung snowboarder kjører på en rail i snøen.

Arabisk og algebra

Arabisk er eit språk som er bygd opp logisk. Å lage setningar på arabisk er omtrent som å lage ei likning.

Mykje av det vi i dag tenkjer på som vestleg vitskap, som matematikk og ingeniørfag, vart først tenkt ut av arabarar og andre austlege folkeslag.

Arabiske tal

Arven frå arabarane er grunnen til at vi bruker arabiske tal. Det er dei tala vi bruker kvar dag – som 1, 2 og 3.

Vi  har òg ord som stammar frå arabisk, som algebra og aritmetikk. Algebra kjem frå det arabiske «al-jebr», som kan bli omsett til «systemet for å sameine ulike delar».

Kunnskapen kjem til Vesten

Arabiske tekstar som inneheldt matematisk visdom frå Midtausten, kom til Spania på 1100-talet.

Det første dei gjorde, var å omsetje tekstane til sitt eige språk. Men det var nokre lydar på arabisk som var vanskelege for spanjolane å få til.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Gammel globus med utsnitt fra Midtøsten.
Gammel globus med utsnitt fra Midtøsten.

Arabisk: Shiin og shalan

Bildet viser den arabiske bokstaven shiin. Den bokstaven lagar lyden som høyrest ut som sh (som starten på det engelske ordet «shop»).

Vi bruker bokstaven for å lage ordet “Shalan” – som kan bli omsett til «noko», altså ikkje ei heilt bestemt mengd.

På arabisk  vil ordet «al-shalan» best bli omsett til «ein ting eller noko som er ukjent».

Den arabiske bokstaven Shiin.
Gammelt gulnet papir.
Gammelt gulnet papir.

Gresk: Chi

Problemet for dei spanske omsetjarane var at den arabiske bokstaven shiin og orda shalan ikkje kunne bli omsette. Det var fordi dei ikkje har denne sh-lyden på spansk.

Dei valde derfor å låne ein gresk bokstav i form av bokstaven chi. I bildet ser du bokstaven chi i to variantar. Dei minner deg kanskje om ein annan bokstav?

Den greske bokstav en Chi som ser ut som X.
Gammelt gulnet papir.
Gammelt gulnet papir.

Latin: X

Seinare vart den spanske teksten omsett til latin, som då var eit vanleg europeisk språk. Dei bytte ut den greske chi med den latinske bokstaven x. Sidan har vi brukt x for å angi det som er ukjent.

Så kvifor er x den ukjente? Det er fordi du ikkje kan seie sh når du snakkar spansk.

Viss spanjolane hadde hatt denne lyden, hadde vi kanskje brukt eit heilt anna symbol enn x for å symbolisere den ukjente i til dømes likningar og algebra.

Tre X-er hogget inn i stein.
Tre X-er hogget inn i stein.

Kjelder:

Bilde- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Getty Images
    3. Getty Images
    4. Getty Images
    5. Getty Images